Runy nordyckie – magiczny alfabet Wikingów

runy nordyckie

Runy nordyckie istnieją już od prawie 2 tys. lat. Staronordyjskie słowo „run” znaczy tyle samo co „tajemnica”. I nie da się ukryć, że po dziś dzień pismo runiczne stanowi dla nas nie lada zagadkę.

Runy germańskie, runy nordyckie

Według znanych definicji, runy to stworzony na początku naszej ery alfabet, który był używany do zapisu przez ludy germańskie. Układ run ma nawet swoją własną nazwę – futhark, która powstała od pierwszych liter występujących w ustalonym porządku. Na początku futhark (który teraz nazywany jest „starszym”) posiadał 24 litery i w zasadzie używały go wszystkie plemiona germańskie. Jednak nieuniknione zmiany językowe doprowadziły w końcu do tego, że w VIII wieku n.e., wykształcił się nowy, skrócony futhark, liczący zaledwie 16 znaków (obecnie zwanym „młodszym”). Z „młodszego” futharku korzystali wyłącznie Skandynawowie – a więc Wikingowie.

runy nordyckie
Futhark „starszy” i Futhark „młodszy”

Runy nordyckie należą do grupy pism epigraficznych, a więc takich, które zapisuje się w twardym materiale: żłobi w kamieniu, czy też wycina w drewnie.

Jak powstały runy?

Jest kilka teorii na temat tego, dlaczego Germanie stworzyli swoje własne pismo. Najbardziej rozpowszechniona hipoteza twierdzi, że mogli oni poznać litery u Rzymian, co doprowadziło u nich do chęci zapisywania słów na własny sposób.

Nie tak całkiem dawno pojawiła się nowa teoria na temat ich powstania. Zakłada ona, że pismo runiczne miało powstać na północy, prawdopodobnie na terenach dzisiejszej Danii. Miało ono zostać stworzone przez jednego wykształconego człowieka, który dobrze znał łacinę i grekę. Zwolennicy tej teorii przypominają, że odkryliśmy zaledwie kilkaset zabytków z okresu „starszego” futharku. Powstawały one w przeciągu około 500 lat. Jak na tak długi okres to dość niewiele. Wytłumaczenie jakie się nasuwa jest następujące: pismo pierwotnie nie było przeznaczone do komunikacji, lecz do swego rodzaju symbolu określającego status elit.

Istnieje również luźna hipoteza, która jest oparta na pradawnych wierzeniach ludzi oraz pieśniach Hávamála , że runy wynalazł i podarował ludziom sam bóg Odyn.

Zastosowanie run

Niejasna historia run wiąże się z równie niejasną kwestią dotyczącą ich zastosowania. Od dawna toczy się spór pomiędzy osobami, które przypisują runom przede wszystkim właściwości magiczne, a tymi, które uważają, że służyły one głównie do komunikacji. Są jeszcze tacy, co uważają, że jedno wcale nie wyklucza drugiego.

W początkowym okresie „starszego” futharku runy były naprawdę rzadkością. Można więc założyć, że zapewne uważano wówczas, że inskrypcja runiczna nadawała przedmiotom specjalną moc. Runy znajdowały się głównie na różnego rodzaju amuletach, biżuterii, kielichach, brakteatach, a nawet broni.

Wiadomo także, że runom przypisywano moc uzdrawiającą. Wiąże się to z faktem, że każda z liter miała swoją nazwę, która z kolei miała przypisane jakieś znaczenie w białej lub czarnej magii. Przyjmowano również, że są mają silne właściwości magiczne, które są bardzo pomocne w odczynianiu różnego rodzaju klątw i uroków.

Najbardziej popularnym miejscem do zapisywania runów były kamienie. Takie działanie miało na celu odpędzenie złych sił lub ustanowienie proroctwa. Runy miały być podobno także malowane, jednak ponieważ farba stosunkowo szybko zanikała, w tym temacie jesteśmy skazani jedynie na domysły.

runy nordyckie

Runy nordyckie – znaczenie run

Każdy ze znaków runicznych ma swoją unikalną nazwę, dźwięk, kształt i znaczenie:

runy nordyckie

Wszystkie nazwy i dźwięki zostały sklasyfikowane w 1500 roku w Islandzkim Poemacie Runicznym. Poemat ten przetłumaczono i opublikowano dopiero w 1915 roku. Każdy wers w tym utworze prezentuje dźwięk i nazwę symbolu oraz jego znaczenie.

Wydawać by się mogło, że wraz z nastaniem chrześcijaństwa, pismo runiczne szybko zniknie. Mimo to runy funkcjonowały w powszechnym obiegu do XV wieku, a w niektórych rejonach Norwegii nawet do XVIII wieku. Można je odnaleźć m.in. w starych, skandynawskich kościołach. Istnieją nawet napisy na płytach nagrobnych, które są wykonane pismem łacińskim oraz runicznym. Dzisiaj runy są istotnym dziedzictwem kulturowym Skandynawii.